Review Marantz CD12 LE cdplayerAudioOpinie 16

"Je hoort van die argumenten dat de hoeveelheden van 16 bits of 44,1 kHz sampling niet voldoende zijn. Maar zo veel van die mensen begrijpen niet wat die wiskunde werkelijk betekent." Dat zegt Ken lshiwata van Marantz international als hij het over de kritiek van audiofielen ten aanzien van het medium CD heelt. Hij voegt er bijna spijtig aan toe: "Het neemt voor het digitale medium nog wat tijd om als audiofiel medium geaccepteerd te worden - gezien de zwakheden van de digitale media denk ik dat het ongeveer 5 jaar in beslag neemt."

Toch wil Marantz nu al laten zien en vooral laten horen dat de uitgekiende toepassing van de digitale techniek kan leiden tot de realisatie van een perfekt medium voor de optekening en de reproduktie van muzieksignalen. Als Ken Ishiwata niet op de kritiek wil ingaan omdat een weerlegging ervan een ingewikkelde technische verhandeling vraagt, dan begrijpen we dat. Toch moet die kritiek met een paar stellingen weersproken kunnen worden, denk ik. Het gaat Ken erom te kunnen laten horen wat nu mcgelijk is. Het resultaat is er: de Marantz CD12 compact disc-drive met de bijbehorende digitaal/analoog-omzetter Marantz DA12 en de infrarode afstandsbediening met typenummer Marantz RC12 (RC staat voor remote control, zoals u weet). Deze drie-eenheid is en Europees-Japanse ontwikkeling van Philips-dochter Marantz. Die ontwikkeling zou er op kunnen wijzen dat Marantz meer en meet net kwalitatieve visitekaartje van Philips aan het worden is. In Europa en Japan althans.

In de Verenigde Staten worden produkten ven Philips deels door Philips en deels door Magnavox (beide in Knoxville gevestigd) op de markt gebracht. Toch is Marantz nog steeds Marantz en "a division of Superscope" die dit Amerikaanse merk al in de jaren '60 distribueerde. Marantz maakte toen kwalitatief hoogstaande voor- en eindversterkers en kwam toen al (als eerste) met een draaitafel op de markt met tangentiale arm. De heer Leenaars van Marantz Nederland vertelde me overigens dat er over enige tijd ook weer een voor- en indversterkerkombinatie aan komt, waarmee de traditie weer in era hersteld is. En gezien de liefde van Ken lshiwata voor de legendarische Marantz 7, zou het best eens zo kunnen zijn dat hij ook de man zal zijn die achter die nieuwe versterkerkombinatie steekt.

Marantz is dus van origine Amerikaans en de naam van zijn stichter, Saul Marantz, hoort in hetzelfde rijtje thuis als bijvoorbeeld die van Avery Fisher, Frank McIntosh en James B. Lansing. Het zijn legendarische naman die aan de wieg van de hifi stonden.

De Marantz CD12/DAl2 is dus Europees-Japanse aangelegenheid, die - made in Japan — ook alleen maar in Europa en Japan ala Marantz verkrijgbaar is. In Amerika wordt hij uitgebracht als een Philips-apparaat. Er worden in totaal 1500 exemplaren gefabriceerd, 500exemplaren voor Japan, 500 voor Amerika (onder de naam Philips) en 500 voor Europa. Dat betekent zo ongeveer 1 set per 600.000 Europeanen. Gezien het feit dat er ook nog een Accuphase DP70, een Sony CDP R1/DAS-R1, aan dure Luxman, een Stax Quattro, een Cambridge CD1 Mk2 en een California Audio Labs Tempest II in dezelfde prijskategorie thuishoort, heeft de marketingafdeling met 500 als uitkomst waarschijnlijk goed gekalkuleerd. Dat we in Nederland in een villadorp wonen moge blijken uit hat gegeven dat er maar liefst 50 voor de Nederlandse markt gereserveerd zijn.

De ontwerper, c.q. leider van hat ontwerpteam, is de hierboven geciteerde Japanner Ken Ishiwata die sedert enkele jaren in Europa woont en bij verschillende Philips—vestigingen en —afdelingen werkte voordat hij Senior Product Managar bij Marantz Europa werd om onder meer de Marantz CD12 te gaan ontwikkelen.

Na bestudering van het ingewikkelde serienummer dachten we dat ons recensie-exemplaar 54 als nummer had. Onze konklusie bleek niet juist te zijn. Belangrijker is dat de aftasteenheid, de omzetters en de afstandsbediening een 3-eenheid vormen die elk hun eigen behuizing hebban. De aftasteenheid (de discdrive) bevat uiteraard het programmadisplay waarop tracks, tijden en funkties af te lezen zijn. Er is voor de sturing van alle funkties een zeer uitgebreide elektronica ingebouwd. Philips (en dus ook Marantz) maakt gebruik van een enkelstraals-laser. Die ene straal moet het signaal lezen en tegelijkertijd de laserstraal - zichzelf dus - in het spoor houden. (Bij drie-straals lasers zijn die funkties gescheiden. Twee zorgen voor een goede tracking en de middelste test de disc af)

En wat zien we? De laser pick—up die de straal uitzendt en weer opvangt is in het CDM-1 arm—mechanisme gevat, weliswaar een Mkll-versie die nu uit een aluminium-legering gegeten werd en die niet gevoelig is voor resonanties. Het is in principe dezelfde die in de eerste Philips-spelers zat voordat men op plastic overstapte. Ken is beslist niet gek.

De door de disc weerkaatste laser-straal wordt via een spiegel aan een glasvezelkabel doorgegeven die aan de achterzijde van de Marantz CD12 uitmondt. Is het dopje van die uitgang verwijderd, dan is er een bloedrode straal zichtbaar die, zodra de glasvezelkabel is aangesloten, weer aan het uiteinde van het kabeltje te zien is. Het is een soepele kabel die opgebouwd is uit mica en isolerende kunststof. Toch moet je hem voorzichtig behandelen. Hij gooit het signaal door aan de Marantz DA12, een kast vol met prints en circuits en de bijbehorende voedingen. In de Marantz DA12 zijn uiteraard de DAC's vsn Philips ondergebracht die geselekteerd zijn op het tot in de puntjes omzetten en filteren van de pulsen. De DAC's dragen typenummer Philips TDA1541A S1 en zijn van het 16 bit-4 voudige oversampling kaliber. Marantz houdt het bij deze technologie die Philips vanaf de tweede generatie spelers toepats. (De eerste generatie had 14 bits.)

Een belangrijk ontwerpgegeven was dat jitter geélimineerd diende te worden. Jitter is de fluktuatie die voorkomt in het lezen en het afwisselend vasthouden en doorgeven van de samples (sample and hold). Van daar dat een korrekt werkende klok het metrum aangeeft voor de doorgifte van de samples. Jitter kan zelfs al ontstaan door het gebruik van glasvezelkabels en coaxkabels en bepaalt de zuiverheid van vooral hoogste frekwenties. De optische overdracht van drive naar omzetter via een speciale optische kabel met een kern van mika, bood - volgens de beschrijving - de oplossing.

Wordt de Marantz CD12 disc—drive met zijn funktie—elektronica door één transformator van energie voorzien, de Marantz DA12 heeft drie van die keurig afgeschermde kleine ringkern-transformatoren met bijbehorende voedingen en eenzelfde aantal beveiligingen die via hoogwaardige zekeringen de wacht houden.

Alle circuits met inbegrip van de signaalwegen zijn aangebracht ep glasheldere epoxy printplaten. De enige uitzonderingen van transport worden in de Marantz DA12 gevormd door de glasvezelkabel en twee grijze kabels met opdruk: Mitshubishi Cable E 69233.

De behuizingen van de Marantz CD12 en Marantz DA12 zijn identiek. Beide hebben dezelfde opbouw. De zijpanelen zijn zeer zwaar, uit een aluminium-zink legering gegoten en van verstevigingsribben voorzien. Een dealer uit Frankrijk vroeg zich af of binnenkort ook bekeken wordt of CD-spelers bestand tegen kogels zijn.

Binnenin zijn de verschillende sekties afgeschermd met kastjes van verkoperd plaatstaal. Ze gaan magnetische, elektrische en vibrerende invloeden tegen en beschermen zo het signaal. Ook de bedomplaat en de achterzijde zijn verkoperd. Zelfs de schroefjes werden in een koperbad gedompeld. De voeten zijn gevuld met gips. De apparaten werden met stevige netsnoeren uitgerust. Ze hoort het ook. In ieder geval voor dit bedrag.

Bij het aansluiten en starten van een CD-speler schakelt de Marantz DA12 - die in feite een veredelde CDA94 is - automatisch op de sampling-frekwentie van 44,1 kHz. Zou je een DAT-recorder gebruiken dan wordt dat vanzelf 48 kHz. Voor digitale radiosignalen wordt dat automatisch 32 kHz (een frekwentie die de Philips LHH1000 niet aan boord heeft). In de nieuwe geintegeerde versterker Marantz PM95 is een D/A-converterdeel opgenomen dat in principe identiek is aan de Marantz DA12.

De afstandsbediening is geschikt voor bediening van meerdere apparaten - en niet alleen die van Marantz. U kunt de RC12 programmeren met de codes van alle andere op afstand bedienbare apparatuur die u in huis heeft (video—recorders, KTV's, cassettedecks, versterkers, tuners). De Marantz RC12 gaat dan dienst doen als een centraal console voor uw totale installatie. De andere apparaten hoeven niet per se het label Marantz te dragen.

Aan de materiaalkeuze en de opbouw is alle denkbare zorg besteed. De kleur van de behuizingen is champagne—rose. Een kleur die misschien niet door iedereen in even grote mate gewaardeerd wordt. Maar dat is een punt dat op de allerlaatste plaats komt. In AudiOpinie 15 in onze bespreking van de Denon DCD352O zijn we uitvoerig ingegaan op de mechanische, elektrische en magnetische aspekten die bij de bouw van een topklasse CD-speler in acht genomen moeten worden. Ook spraken we daarin over de 20 bits en 8—voudige cversampling. We verwijzen naar die uitgave omdat we in de test van deze Marantz ook de Denon DCD3520 er naast hebben gezet. En we kwamen tot interessante uitkomsten. Maar daarover later.

De Marantz DA12 heeft net als de Denon 3520 gebalanceerde uitgangen zodat hij op professionele apparatuur via XLR-pluggen aangesloten kan worden. De technische gegevens laten voorts zien dat de dynamiek exakt het aantal van 96 dB heeft dat overeenkomt met de 16 bits van het compact disc formaat (1 bit staat voor 6 dB). De signaal-ruisverhouding bedraagt 101 dB. Die is voor die 16 bits ruim voldoende. De kanaalscheiding is met 100 dB uitstekend.

Denon geeft voor zijn DCD3520 geeft ais gevolg van het gebruik van een 20 bit DAC, de 8—voudige oversampling en de analogs versterkertechniek een betere score op: 100 dB dynamisch bereik, 118 dB signaal-ruisverhouding en 110 dB kanaalscheiding. Zoals u weet zijn de Marantz-spelers op basis van de Philips—techniek gebouwd. Het korrektiecircuit in samenhang met de radiale arm kan betrekkelijk grote fouten in de disc overbruggen. We hebben die behendigheid gemeten. Een drop—out van 770 uSek wordt af en toe hoorbaar. Bij 960 uSek is er een regelmatig kraken te horen. De laser vervolgt stotterend zijn weg. 1,5 mm drop—outs met een tussenruimte van 1,5 mm ruimte worden niet meer gepakt. Ook 2 drop-outs van 1,5 mm achter elkaar overbrugt de Marantz CD12 niet meet. Niettemin allemaal puike waarden.

Een dure CD-speler als deze Marantz vraagt adequate versterking en luidsprekers. We waren in de omstandigheid te kunnen selekteren. We kozen de aktieve luidsprekersystemen ven Cabasee die luisteren naar de naam Goelend (grote zeemeeuw). De Goelend is een 4-weg systeem dat een slag kleiner is dan de dure Albatres maar wel dezelfde opbouw heeft. Kantelfrekwenties liggen bij 180, 1100 en 5500 Hz. De 4 ingebouwde versterkers leveren respektievelijk voor laag, midden—laag, midden—hoog en hoog 150, 150, 80 en 80 Watt. Het systeem is volledig met dome-luidsprekers uitgerust. De prijs is f 17.000 per stuk. Omdat we vergeleken met de Denon DCD3520 ontkoppelden we het voorversterkerdeel van de Accuphase 302 (geintegreerde versterker) en sloten daarop de Marantz en de Denon aan. We sloten de spelers aan met verschillende interconnect-kabels. We kozen uiteindelijk voor een die van Audio Technica en de nieuwe van Tommy Jenving (van Supra). Na enig proef draaien waarbij we de positie van de luidsprekersystemen proefondervindelijk wijzigden tot

we een zo mooi mogelijk stereobeeld en evenwichtige kurve kregen, lieten we de totale keten enkele uren opwarmen. Daarna konden we met het evalueren beginnen. We zochten CD’s uit met stemmen, met ruimte, met bijzondere instrumenten. We deden dat eerst bewust en later te hooi en te gras.

Er zijn opnamen die je zo goed kent dat je bijna direkt kunt zeggen hoe de klanken zich verhouden, hoe de sfeer is die opgeroepen wordt. We startten met zo'n CD: Cantate Domino (Proprius PROD 7762) waarvan de ruimte van de kerk, de stem, het koor en het orgel zo duidelijk aangeven hoe het met de openheid en vrijheid gesteld is en of er diepe registers aangeboord worden en hoe dat allemaal gebeurt. De Marantz vertoonde ruimte, met galm en een lichte toon. Opvallend is dat de hoge tonen zeer verfijnd zijn. De stem van de zangeres was niet geisoleerd, stond niet los van het koor en de orgelklanken maar was er bijna helemaal in opgenomen, maakte er onderdeel van uit. De lage orgelregisters waren weliswaar aanwezig, gaven sfeer aan het geheel, ze kregen toen de kwalifikatie slank. Het beeld had een goede hoogte en een redelijke diepte en werd in de breedte begrensd door de luidsprekers.

Dezelfde passage op de Denon gedraaid vertoonde een totaal ander karakter. De ruimte werd hoger en dieper en tegelijkertijd breder, liep verder door naar links en rechts tot buiten de luidsprekers. De zangeres stond los van het koor, ze stond er voor. De diepe orgeltonen werden een sonoor en kernachtig fundament voor de rest van de klanken. Daarbij leek de Denon "logischer" van opbouw.

Stemmen werden ook beluisterd via de soundtrack van de film Koyaanisgatsi. De mannenstemmen klonken op de Denon dreigend en ook wat rauw. Soundtracks werdan niet altijd met evenveel zorg geproduceerd. Op de Marantz werd alles wat lichter en rustiger, maar ook weer saaier en minder present. Een franse produktie van BNL met "Les Percussions et claviers da Lyon" liet percussie instrumenten van allerlei slag horen: xylofoons, bellen, een celesta, enzovoort. De aanslagen van die instrumenten werden door de Marantz heel goed en helder weergegeven. Via de Denon waren ze solider, wat gewichtiger en tegelijkertijd stonden ze los in de ruimte.

Een andere, vooral hartverwarmende opname was die van Steve Miller die zo heerlijk lui op "Born 2B Blue" zingt (Capital). De Marantz klonk rustig en beschaafd. Zeker, Steve was er, maar zijn aanwezigheid werd pas goed gevoeld toen de Denon de geluidsdrager afspeelde. U dacht natuurlijk dat het zo langzamerhand wel beslist was wie de winnaar zou zijn. De karakters waren duidelijk te onderscheiden. Toch wilden we nog verder luisteren en bovendien wilden we nog eens kontroleren of het omwisselen van de kabels enig effekt had. Het bleek dat de Zweedse kabel een fraktie zachter was dan de Audio Technica. In "The Cylinder" doer het Modern Jazz Quartet (Atlantic) werden de kleuren doer de Denon wat forser neergezet. De Marantz is dan wat bescheidener, minder flamboyant, maar levert een helder en verfijnd bekkengeluid op.

De attaque die bandje 5 op de Sheffield Track Record laat horen kreeg zoals te verwachten wat meer impact met de Denon. Ze passeerden er nog een stel. Zeols Edith Tallaugh die in een ruimtelijke en open opname liederen van Mentsalvatge zingt (Simax) en op de Marantz wat afstandelijker klonk; de inventieve Terje Flypdal op ECM, een merk dat bekend staat om de mooie opnametechniek; Rachmanineffs 3e Symfonie onder Berglund (RCA} die op beide spelers vervormt en waarbij in het tweede deel de hoornist moeite heeft met het kiezen tussen het niveau van de hogere of de lager bit; verder muziek van Vivaldi, Mozart en noem maar op.

Ahmad Jamal in "Autumn Rain" zette de zware registers in zijn vleugel zeer sonoor en gedetailleerd via de Denon neer. De Marantz tekende weer lichter, met een basgitaar die we wat slank vonden.

Zo werden we weer eens gekonfronteerd met de vraag: Wat is echt, hoe is het in de werkelijkheid. Er is namelijk een groot verschil tussen dat wat prettig klinkt en de suggestie geeft van echt te zijn (let wel: suggestie) enerzijds en anderzijds dat wat maar gewoon, eigenlijk heel gewoon klinkt en misschien wel meer de werkelijkheid benadert. Bij beide spelers zijn karaktertrekken te ontdekken waarvan je dan zegt: Zo klinkt het in werkelijkheid gok. Neem Brahms' Intermezzo door pianiste Edith Knardal gespeeld (Simax).

De Marantz gooit een gepolijste vleugelklank weer die tussen de luidsprekers blijft gevangen. Als het om openheid gaat, om het gevoel er bij te zijn, dan wint de Denon het.

Omdat je je ook kunt afvragen of in dit geval de kombinatie Accuphase Goeland wel de kombinatie is voor de Marantz, sloten we een goedkope CD-speler aan die niet uitblinkt door extravagante techniek en materiaalgebruik. Het bijzondere was dat de afstand tussen die speler (ook een 4-voudige oversampler met 16-bits) en de Marantz kleiner was, dan de afstand in kwaliteit tot de Denon. Toen we die speler via de digitale uitgang direkt op de Marantz DA12 aansloten werd duidelijk dat het karakter van deze dure Marantz vooral bepaald wordt door de omzetting die in de Marantz DA12 plaatsvindt en in veel mindere mate door de manier van aftasten in de Marantz CD12. Tenslotte werd de Marantz CD12 ook nog eens vanaf de digitale output via een coax-kabel in plaats van de optische kabel afgetapt en op de Marantz DA12 aangesloten. Tussen optisch en digitaal signaal is nauwelijks verschil te horen in niveau en in klank.

Het is ongetwijfeld zo dat de Denon een zwaarder laag weergeeft, de ruimte groter maakt en open breekt en in het middengebied fermer is. Daarom vonden we hem ze goed in kombinatie met de heldere en open MC4-luidsprekers van Musical Fidelity (AudiOpinie 15). De warmere dynamiek kan op sommige luidsprekersystemen die van zichzelf ook al een solide klank leveren veel nadruk krijgen; een verschijnsel dat met veel Japanners te beluisteren valt.

Zoals gebleken is zou de Marantz met zo’n luidsprekersysteem minder goed tot z'n recht komen omdat bij de Marantz de ruimte-informatie meer in het midden-hoog en het hoog gegeven wordt. U moet weten dat we geen onverbiddellijke aanhangers zijn van Cabasse. Of van Accuphase. Hoewel beide produkten zeer sterke kwaliteiten hebben. De karakteristiek van de Goeland—systemen loopt zeer recht; een kenmerk van de ontwerpfilosofie van Cabasse. Het karakter van de Accuphase-elektronica is te kenschetsen als warm, rond, niet agressief. Elektronica die van zichzelf een open en lichtvoetiger beeld kan vertonen, zal aan het karakter van de Marantz de grotere openheid en de ruimte verlenen die hij nu enigszins te kort kwam. Maar daarvan zal dan ook de Denon profiteren. We zijn wel onverbiddelijke aanhangers van realisme. En dat moet ook het uitgangspunt zijn als je een uitgave van f 9998 beoordeelt (laat staan dat je het voor een CD-speler uitgeeft).

Tenslotte hebben we de Marantz ook nog eens beluisterd in samenhang met de Sumo voor- en eindversterker. Daar hadden we tenslotte de Denon ook mee beluisterd. De klankeigenschappen bleven ook dan de zelfde. De audio innovetions 500 in samenhang met verschillende luidsprekers bevestigde nogmaals het karakter ven de Marantz. Weliswaar met zeer veel detail en met een harmonieuze klankopbouw. In vergelijking met de Denon heeft de Marantz in het uiterste hoog zachtheid en ijle tinteling zoals de strijkerspassages van Ravel's Daphnis et Chloé aantonen. Hij is minder exhorbitant, geeft minder presentie en plastische op bouw aan de instrumenten en geeft derhalve een andere sfeer dan de Denon. En dan blijkt in ieder geval in onze opzet dat voor wat de plaatsing van de instrumenten betreft de Marantz bij de Denon achterbleef. Het is duidelijk dat beide apparaten het signaal met uiterste precisie behandelen en een echt analoog beeld willen oproepen. Dat beide spelers de discs goed aftastten bleek als we een slechte opname draaiden. Ze lieten dezelfde fouten horen.

De Marantz CD12/DA12 is een super Marantz CD94/CDA94. De keuze voor de Marantz CD12/DA12 is een kwestie van het afwegen van smaak in relatie tot de kwaliteit van de rest van de installatie en de investering. De keuze voor de Denon is er een die getuigt van werkelijkheidszin.

Marantz CD12
Digitaal uitgangsniveau: 0,5 V/impedantie 75 Ohm
Optisch uitgangsniveau: —15 - -23dBm
Opgenomen vermogen: 15 Watt
Afmetingen (hxbxd): 10,3 x 45,5 x 34,5 cm
Gewicht: 14 kg.

Marantz DA12
D/A omzetter: 16-bit, 4-vcudige oversampling
Automatische sampling—keuze: 44,1 en 48 kHz
Frekwentiebereik (bij 44,1 kHz):
Niet-symmetrische uitgang: 2Hz — 20kHz +/-0,1 dB
Symmetrische (gebalanceerde) uitgang: 2OHz - 20kHz (+0,3/-0,8 dB)
Signaal-ruisverhouding: 101 dB
Dynamisch bereik: 96 dB
Kanaalscheiding: 100 dB
Totale harmonische vervorming: 0,0015% bij 1 kHz
Signaalniveau digitale in- en uitgangen: 0,5 V P.P.
Signaalniveau optische in- an uitgangen: -15 - -23dBm
Signaalniveau/impedantie analoge uitgangen:
2V/100 Ohm (a-symmetrische uitgang)
3V/100 Ohm (gebalanceerde uitgang, XLR)
45 mW/32 Ohm (koptelefoon)
Opgenomen vermogen: 18W
Afmetingen: zie CD12
Gewicht 14 kg

Totaalprijs: f 9998,-

AudioOpinie 16 - mei/juni/juli 1989